Η ελιά στη Σκιάθο: Ο υγρός χρυσός του νησιού

Η ελιά στη Σκιάθο, όπως και σε πολλά νησιά της Ελλάδας, υπήρξε ένα ευλογημένο δέντρο που στήριξε ολόκληρες γενιές. Οι αγρότες είχαν έναν ιδιαίτερο δεσμό με την ελιά, καθώς αυτή δεν τους απογοήτευε ποτέ, ακόμα και στις πιο δύσκολες εποχές. Το λάδι, που παρήγαγαν , ήταν «ο υγρός χρυσός» του νησιού, και πολλές φορές αποτελούσε όχι μόνο βασικό στοιχείο της διατροφής αλλά και προϊόν οικονομικών ανταλλαγών μεταξυ των ντόπιων .

Το μάζεμα της ελιάς ξεκινούσε συνήθως τον Νοέμβριο και ήταν δουλειά που απαιτούσε την αφοσίωση όλης της οικογένειας. Οι άνδρες αναλάμβαναν το τίναγμα των δέντρων, μια κοπιαστική εργασία που απαιτούσε μεγάλη δύναμη, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά σκυφτοί και προσεκτικοί μάζευαν τις ελιές από το έδαφος. Η εργασία αυτή γινόταν συχνά περπατητά, ανάμεσα σε πέτρες και αγκάθια, με τα χέρια τους να ψάχνουν ανάμεσα σε θάμνους και κλαδιά. Οι ελιές συγκεντρώνονταν σε ποδοσάκκουλα ή σε μικρά καλάθια, τα οποία άδειαζαν στα γνωστά λιοσάκκια, τα υφαντά σακιά από λινάρι.

Μετά το 1965, τα ελαιόπανα - τα πλαστικά δίχτυα που τοποθετούνται κάτω από τα δέντρα - έκαναν την εμφάνισή τους και στη Σκιάθο, διευκολύνοντας τη διαδικασία της συγκομιδής. Το μάζεμα της ελιάς έγινε πιο γρήγορο και λιγότερο επίπονο, καθώς ο καρπός συγκεντρωνόταν σε ένα σημείο και δεν χρειαζόταν πλέον να ψάχνουν οι εργάτες σπυρί-σπυρί ανάμεσα στις πέτρες.

Σε χρονιές που η παραγωγή ήταν φτωχή, οι ελιές στα δέντρα ήταν σκόρπιες, και οι ντόπιοι τις αποκαλούσαν «αριολόγια». Τα αριολόγια μαζεύονταν νωρίς, συνήθως τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο, για να μην εμποδίσουν το μάζεμα της κανονικής σοδειάς. Αν και απαιτούσαν επιπλέον κόπο, ήταν απαραίτητο να συγκεντρωθούν αυτές οι λιγοστές ελιές, ώστε η χρονιά να μην πάει εντελώς χαμένη.

Οι αγρότες περνούσαν πολλές ώρες στα λιοστάσια, και οι συνθήκες δεν ήταν πάντα ιδανικές. Σε πολλά λιόφυτα υπήρχαν καλύβες όπου οι εργάτες έβρισκαν καταφύγιο από το κρύο και τη βροχή, ανάβοντας φωτιά για να ζεσταθούν και να στεγνώσουν τα ρούχα τους. Αν δεν υπήρχε καλύβα, κατέφευγαν κάτω από τις πιο πυκνόφυλλες ελιές. Το φαγητό τους ήταν λιτό και συνήθως περιλάμβανε ψωμί, ελιές, ξινόλαδο και λίγες σαρδέλες. Μερικές φορές, αν τα έξοδα τα κάλυπτε ο εργοδότης, το φαγητό ήταν μαγειρεμένο και καλύτερης ποιότητας.

Οι ελιές, αφού συλλέγονταν, μεταφέρονταν στα σπίτια και αποθηκεύονταν σε κάδες ή ξύλινα βαρέλια, όπου αλατίζονταν για να διατηρηθούν. Όταν έφτανε η στιγμή, τις πήγαιναν στο ελαιοτριβείο, όπου μετρούσαν την απόδοσή τους με τη λάτα ή το κουβέλι. Αν η σοδειά ήταν καλή, οι ελιές έβγαζαν μέχρι και 16 καρτούτσα λάδι ανά μέτρο, γεγονός που έδινε μεγάλη ικανοποίηση στους παραγωγούς.

Μόλις η συγκομιδή ολοκληρωνόταν, οι πιο φτωχές γυναίκες του χωριού, οι «σπρολογήστρες», περνούσαν από τα λιόδεντρα για να μαζέψουν τα υπολείμματα της σοδειάς. Οι σπρολογήστρες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μαζέψουν τις τελευταίες ελιές, δίνοντας μια ακόμα ευκαιρία για λίγες σταγόνες από τον πολύτιμο χυμό του δέντρου.

Η ελιά στη Σκιάθο, πέρα από την οικονομική της σημασία, συνδέεται με την παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά του νησιού. Ακόμα και σήμερα, η συγκομιδή της παραμένει μια σημαντική δραστηριότητα για κάποιες οικογένειες, διατηρώντας ζωντανή την ιστορία του τόπου και τον άρρηκτο δεσμό του με τη γη.

Παρόλα αυτά με την ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού στο νησί, οι κάτοικοι έστρεψαν τις οικονομικές τους δραστηριότητες προς αυτόν και παραμέρισαν το μάζεμα της ελιάς . Ως αποτέλεσμα όλο και λιγότερες οικογένειες μαζεύουν ελιές στις μέρες μας.